Ziekte kan mensen op een aantal manieren intellectueel beïnvloeden, afhankelijk van de aard van de ziekte, de ernst ervan en de cognitieve reserve van het individu. Sommige ziekten, zoals een beroerte, beschadigen het hersenweefsel rechtstreeks en kunnen leiden tot een reeks cognitieve tekorten, waaronder een verminderd geheugen, aandacht, taal en besluitvorming. Andere ziekten, zoals de ziekte van Alzheimer, brengen een progressieve achteruitgang van de cognitieve functie met zich mee, die doorgaans begint met mild geheugenverlies en uiteindelijk leidt tot ernstige dementie. Bepaalde infectieziekten, zoals meningitis of encefalitis, kunnen ook hersenontsteking veroorzaken en tot verstandelijke beperking leiden.

Naast het veroorzaken van directe schade aan de hersenen, kan ziekte via verschillende mechanismen ook indirect het intellectuele functioneren beïnvloeden. Zo kunnen chronische pijn of slaapgebrek leiden tot problemen met concentratie en geheugen. Voedingstekorten en hormonale onevenwichtigheden kunnen ook bijdragen aan cognitieve problemen. In sommige gevallen kan de psychische nood die gepaard gaat met het omgaan met een ernstige ziekte leiden tot depressie en angst, wat de cognitieve prestaties verder kan verstoren.

De gevolgen van een verstandelijke beperking kunnen aanzienlijk zijn en kunnen bestaan ​​uit veranderingen in de persoonlijkheid, problemen met socialisatie en werkgelegenheid, en verminderde onafhankelijkheid. Vroegtijdige diagnose en passende behandeling kunnen vaak helpen de progressie van cognitieve achteruitgang te vertragen en de impact ervan op het leven van het individu te verminderen.