Er zijn verschillende modellen die de fasen van afhankelijkheid beschrijven, maar één gemeenschappelijk model suggereert vijf verschillende fasen:

1. Experimenteel gebruik:

- Individuen proberen het middel één of enkele keren uit nieuwsgierigheid of sociale druk.

- Het gebruik is doorgaans sporadisch en niet gebruikelijk.

2. Sociaal/recreatief gebruik:

- Individuen gebruiken de stof in sociale situaties of voor recreatieve doeleinden.

- Het gebruik is incidenteel of met tussenpozen en interfereert niet significant met het dagelijks leven of de verantwoordelijkheden.

3. Verhoogd gebruik en tolerantie:

- Individuen gaan het middel vaker gebruiken en hun tolerantie voor de effecten van het middel neemt toe.

- Ze kunnen het verlangen ervaren om de stof te gebruiken om zich 'normaal' te voelen of om stress of ongemak te beheersen.

4. Afhankelijkheid en dwang:

- Individuen ontwikkelen een fysieke en psychologische afhankelijkheid van het middel.

- Ze kunnen ontwenningsverschijnselen ervaren als ze stoppen of het gebruik verminderen en zich gedwongen voelen het middel te gebruiken, ondanks de negatieve gevolgen.

5. Verslaving:

- Individuen voldoen aan de criteria voor een stoornis in het middelengebruik, gekenmerkt door dwangmatig gebruik ondanks negatieve gevolgen voor de gezondheid, relaties, carrière en algeheel welzijn.

- Verslaving is een ernstige fase waarin individuen vaak professionele interventie en behandeling nodig hebben om hun afhankelijkheid te overwinnen.

Het is belangrijk op te merken dat de voortgang door deze stadia van persoon tot persoon kan variëren, en dat niet iedereen die een middel gebruikt noodzakelijkerwijs overgaat in een verslaving. Bovendien kunnen de stadia van afhankelijkheid elkaar overlappen of niet op volgorde voorkomen.