De builenpest, ook wel bekend als de Zwarte Dood, had in de 14e eeuw een diepgaande en verreikende impact op de Europese kunst. De verwoestingen die door de pest werden aangericht, leidden tot een radicale verschuiving in artistieke thema’s, stijlen en motieven, die de diepgaande sociale, culturele en psychologische veranderingen weerspiegelden die de samenleving onderging. Hier zijn enkele manieren waarop de builenpest de kunst beïnvloedde:

1. Opmars van religieuze kunst:

De pest veroorzaakte wijdverbreide angst en ongerustheid, waardoor veel mensen zich voor troost en bescherming tot religie wendden. Dit resulteerde in een toegenomen vraag naar religieuze kunst, met name afbeeldingen van heiligen, de Maagd Maria en kruisbeeldscènes, terwijl mensen goddelijke tussenkomst en voorbede zochten.

2. Memento Mori-beelden:

Het veelvuldig voorkomen van sterfgevallen tijdens de pest gaf aanleiding tot het memento mori-genre in de kunst. Memento mori, wat in het Latijn ‘gedenk de dood’ betekent, werd een veel voorkomend thema in schilderijen en beeldhouwwerken en diende als herinnering aan de sterfelijkheid en de vergankelijkheid van het leven. Schedels, skeletten, zandlopers en rottende voorwerpen werden vaak afgebeeld als symbolische motieven.

3. Dans des Doods:

De Dans van de Dood, een populair artistiek motief in deze tijd, beeldde de gepersonifieerde Dood af die mensen uit alle lagen van de bevolking leidde, ongeacht hun sociale status of rijkdom. Deze allegorische beelden benadrukten de universaliteit van de dood en de nutteloosheid van aardse bezittingen in het licht van de pest.

4. Verhoogd realisme:

De diepgaande sociale en emotionele impact van de pest bracht kunstenaars ertoe een meer realistische stijl in hun werk aan te nemen. Gedetailleerde afbeeldingen van lijden, pijn en lichamelijk verval kwamen steeds vaker voor en weerspiegelden de grimmige realiteit van die tijd.

5. Symbolische weergave van de pest:

Kunstenaars gebruikten ook symbolische beelden om de pest weer te geven. Het meest voorkomende symbool was de rat, vaak afgebeeld als drager van vlooien of als verspreiding van de pest. Andere symbolen waren Magere Hein, pijlen die door de hand van God werden afgeschoten en personificaties van koorts, pestilentie en dood.

6. Altaarstukken en devotionele kunst:

De opdracht voor altaarstukken en devotionele kunst bloeide toen rijke beschermheren God probeerden te kalmeren en hun gemeenschappen tegen de pest te beschermen. Altaarstukken bevatten vaak smeekbeden, waarbij schenkers bidden tot heiligen of Christus.

7. Mecenaat en commissies:

De Zwarte Dood leidde tot een afname van het beschermheerschap van de adel en de rijke klassen, aangezien veel rijke beschermheren aan de pest bezweken of hun rijkdom zagen afnemen. Deze verschuiving bracht kunstenaars ertoe steun te zoeken bij opkomende sociale groepen, waaronder de koopmansklasse en de kerk.

8. Boekverlichting en manuscripten:

De productie van verluchte manuscripten ging ondanks de pest door en vormde een medium voor kunstenaars om religieuze en morele thema's die verband hielden met de crisis uit te drukken. Getijdenboeken, gebedenboeken en psalters werden vaak in opdracht gemaakt en versierd met ingewikkelde illustraties.

9. Impact op gilden en artistieke gemeenschappen:

De builenpest decimeerde artistieke gemeenschappen, waarbij veel kunstenaars het slachtoffer werden van de ziekte. Het verlies van bekwame ambachtslieden ontwrichtte artistieke gilden en werkplaatsen, wat leidde tot een tijdelijke achteruitgang van de artistieke productie in bepaalde regio’s.

10. Artistieke reactie op maatschappelijke veranderingen:

De pest veroorzaakte maatschappelijke veranderingen, zoals toegenomen sociale mobiliteit, verstedelijking en economische verschuivingen. Deze veranderingen hadden een invloed op de artistieke productie, wat leidde tot nieuwe onderwerpen en een diversificatie van artistieke stijlen.

Samenvattend heeft de builenpest een diepgaande invloed gehad op de kunst in de 14e eeuw, met verschuivingen in artistieke thema's, stijlen en symboliek tot gevolg. Het heersende klimaat van angst, sterfelijkheid en toewijding vormde tijdens deze tumultueuze periode de artistieke expressie.